Βαρλαάμ ο Καλαβρός

(Σεμιναρία Καλαβρίας 1290; – Ιέρακας Καλαβρίας 1350;). Έλληνας θεολόγος και φιλόσοφος του Μεσαίωνα, πρόδρομος της Αναγέννησης. Σπούδασε και στη συνέχεια δίδαξε φιλοσοφία και μαθηματικές επιστήμες στην Κάτω Ιταλία, όπου νέος ακόμα απέκτησε φήμη δεινού ελληνιστή και φιλοσόφου. Το 1326 ξεκίνησε για ένα προσκύνημα στις ελληνικές χώρες. Όταν έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, έγινε με ενθουσιασμό δεκτός από τον αυτοκράτορα και σύντομα διορίστηκε καθηγητής στο πανεπιστήμιο της πρωτεύουσας του Βυζαντίου. Αργότερα εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου άνοιξε δική του σχολή με πλήθος φοιτητών. Το 1333 ορίστηκε εκπρόσωπος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στις συζητήσεις με τους παπικούς αντιπροσώπους για την ένωση των εκκλησιών. Με ανάλογη αποστολή στάλθηκε και στην Αβινιόν της Γαλλίας. Το όνομα του Β. συνδέεται κυρίως με την έριδα του ησυχασμού, που συντάραξε για πολλές δεκαετίες το Βυζάντιο. Ο Β. πρώτος κατήγγειλε ως αιρετικούς και ομφαλοσκόπους τους μυστικιστές μοναχούς του Αγίου Όρους, τους γνωστούς ως ησυχαστές, που ισχυρίζονταν ότι με την προσευχή και την αυτοσυγκέντρωση κατόρθωναν να δουν το θείο φως. Η έριδα αυτή σύντομα πήρε μορφή θεολογικής μονομαχίας μεταξύ του Β. και του ηγέτη των ησυχαστών Γρηγορίου Παλαμά, ο οποίος και δικαιώθηκε τελικά από τη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης του 1341. Απογοητευμένος, ο Β. επέστρεψε στην Ιταλία και δέχτηκε από τον πάπα τη θέση του επίσκοπου Ιέρακα στην Καλαβρία. Κύρια ασχολία του όμως ήταν η διδασκαλία της ελληνικής φιλολογίας και φιλοσοφίας. Μεταξύ των μαθητών και θαυμαστών του ήταν και ο μέγας Ιταλός ποιητής Πετράρχης, που θεωρείται ο πρώτος φορέας του πνεύματος του ουμανισμού στη Δύση. Ως συγγραφέας, ο Β. ήταν πολυμερής και πολυγράφος: εκτός από μια σειρά 18 θεολογικών έργων, έγραψε πραγματείες περί αστρονομίας, μουσικής, αριθμητικής, περί της ηθικής των στωικών κ.ά. Ο Β. υπήρξε ένας από τους πρώτους προδρόμους της Αναγέννησης. Ανανέωσε το ενδιαφέρον των λογίων της εποχής του για τον αγνοημένο στη Δύση Πλάτωνα και πολέμησε τον σχολαστικισμό του Θωμά Ακινάτη, που ήταν η επίσημη φιλοσοφία του Μεσαίωνα. Η διαμάχη του με τους ησυχαστές εκφράζει τη σύγκρουση μιας ορθολογίζουσας θεολογίας με τον χριστιανικό μυστικισμό της Ανατολής.